İhracat menzili, illerin veya ülkelerin ihracat yaptığı ülkelere olan uzaklıklarının, o ülkelere yapmış olduğu ihracatları ile ağırlıklandırılmasıyla hesaplanmaktadır. Bu bağlamda bir ilin/ülkenin ihracat menzilinin yüksek olması o bölgenin kendisinden uzakta olan pazarlara da erişebildiğini; ihracat menzilinin düşük olması ise bölgenin genellikle yakın çevresindeki ülkelerle ticari ilişki içerisinde olduğunu göstermektedir. İhracat menzilinin büyüklüğü sadece uzak mesafelere erişim ile ilgili değil aynı zamanda ihracat çeşitliliğine de işaret etmektedir. Türkiye’nin ihracat menzili 2000’li yılların başında 3.200 km civarında iken 2019 yılında 2.600 kilometrelere düşmüştür. Dolayısıyla düşen ihracat menzili, Türkiye’nin son dönemlerde yakın coğrafyasındaki ülkelere olan ihracatına ağırlık verdiğini göstermektedir.
Öte yandan Antalya’nın ihracat menzili incelendiğinde, yıllar içinde dalgalı bir seyir izlese de genellikle artan bir trend ile karşılaşmaktayız. 2010 yılında 2.558 km olan ihracat menzilinin, 2019 yılına gelindiğinde %17 artarak 2.983 km’ye ulaştığı görülmektedir. Son 10 yıl içinde Antalya, en uzak ihracat menziline 2017 yılında 3.104 km ile ulaşmıştır (İhracat menzilleri hesaplanırken Antalya’dan Türkiye’deki Serbest Ticaret Bölgelerine yapılan ihracatlar hesap dışı bırakılmıştır.). 2017 yılındaki bu artış, ihracatta diğer yıllarda öne çıkan Rusya ve Almanya’nın yerine, Çin’in ilk sırada yer almasından kaynaklanmaktadır.
Şekil 1 – Antalya’nın İhracat Menzilinin Yıllar İçindeki Değişim (km), 2010-2019
Antalya’nın 2010’dan bu yana en düşük (2558 km) ve en yüksek (3104 km) ihracat menzilleri dikkate alındığında; bu sınırlar içinde olup Antalya’nın ihracat yaptığı ülkeler Belçika, Finlandiya, Birleşik Arap Emirlikleri, Fransa, Hollanda, İsveç, Yemen, İngiltere, Norveç, İspanya, Umman ve Cibuti olarak sıralanmaktadır. Bu ülkeler incelendiğinde, menzilin Avrupa ve Orta Doğu ülkeleri ile sınırlandığı görülmektedir.
İllerin ve/veya ülkelerin ihracat menzillerini artırmaları iki yolla mümkün olabilmektedir. Bunların ilki farklı ve özellikle uzak coğrafyalara erişim, diğeri ise e-ticaret olarak öne çıkmaktadır.
Antalya’nın ihracatında ilk üç sırada yer alan Almanya, Çin ve Rusya, ilin toplam ihracatının %25’ini oluşturmaktadır. Bu ülkeler incelendiğinde, Almanya ve Rusya, Antalya’ya, ilin ortalama ihracat menzilinden daha yakındır. Öte yandan Çin, Antalya’nın ihracat yaptığı en uzak ülkeler arasında yer almaktadır. Çin ile halihazırda kurulmuş olan ticari ilişkilerin artırılarak sürdürülmesi Antalya’nın ihracat menzilini artırmada yararlı olacaktır. Ticaret Bakanlığı, 21 Mayıs 2020 tarihinde Çin’e süt ve süt ürünleri ihracatının önünün açılmasına ilişkin bir açıklama yapmıştır. İlk etapta sadece 54 firma tarafından gerçekleştirilecek olan ihracat, zamanla diğer firmaları da kapsayacaktır. Çin, süt ve süt ürünleri ithalatında en önemli ülkelerden biri iken Türkiye’den bu anlamda ithalat yapmamaktadır. Süt ürünlerinin %30’unu Yeni Zelanda’dan ithal eden (3 milyar $) Çin; Fransa, Hollanda, Polonya, Danimarka, İngiltere, İspanya ve İtalya gibi Avrupa ülkelerinden de süt ve süt ürünleri ithal etmektedir. 2019 yılında dünyaya yaklaşık 300 milyon $’lık süt ve süt ürünleri ihraç eden Türkiye, 2019 yılında yaklaşık 8 milyon ton süt ve süt ürünleri üretmiştir. Bu anlamda Çin pazarına ilk başta küçük bir aktör olarak dahil olabilecek Türkiye için bu gelişme önemli bir fırsattır. Zira Çin, Avrupa ile olan bu ticaretinin bir kısmını Türkiye’ye kaydırabilir. Öte yandan Antalya ise 2019 yılında yaklaşık 6 milyon $’lık süt ve süt ürünleri ihraç etmiştir. Bunlara ek olarak, Ticaret Bakanlığı, yurtdışı pazarlarda ithal talebi artabilecek ürünlere ilişkin Ticaret Müşavirliklerimiz tarafından hazırlanmış bilgiler yayınlamıştır. Burada her bir ülke için potansiyel ürünlere dair gümrük vergisi gibi bilgileri de yer almaktadır. Mevcut fırsat ve teşviklerin doğru kullanılması, Türkiye’nin yanı sıra Antalya için ticaret vasıtası ile dünya şehri olma yolunda önemli bir adım olacaktır.
İhracat menzili için hesaplanan değerler, e-ticaret verilerini kapsamamaktadır. Ancak e-ticaret verileri dahil edilmediğinde bile 7.000 km’lere yaklaşan ihracat menzili ile Çin, en büyük e-ticaret kapasitesine sahip olduğu göz önünde bulundurulduğunda bu menzil değerinin artacağı açıktır. Öte yandan ihracat büyüklüğü olarak görece Türkiye’ye daha benzer olan Brezilya’nın ihracat menzilinin yaklaşık 10 bin km, Endonezya’nın yaklaşık 7 bin km olması Türkiye’nin potansiyeli göz önünde bulundurulduğunda, ihracat açısından dar bir çemberde kaldığını göstermektedir. Türkiye bu anlamda, ticaretlerinin %60’ından fazlasını kendi aralarında gerçekleştiren Avrupa ülkelerine benzemektedir. İhracat menzilini artırarak daha fazla ülkeye erişmeye imkan sağlayan e-ticaret ile ilgili Türkiye’de çeşitli adımlar atılmaktadır. Yakın zamanda Ticaret Bakanlığı tarafından açıklanan Pazara Girişte Dijital Faaliyetlerin Desteklenmesi ile ilgili desteğin yanı sıra bakanlığın bu anlamda başka teşvik ve destekleri de mevcuttur.
NOTLAR
Antalya ihracat menzili hesaplarında, ülkelerin Antalya’ya olan uzaklıkları https://www.distancecalculator.net/ sitesindeki uçuş mesafeleri baz alınmıştır.
KAYNAKLAR
GEO CEPII
TÜİK
UN Comtrade
https://www.distancecalculator.net
Seçil Gülbudak Dil / Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Müşaviri