Tüm gelişmiş ülkelerde bilgi ekonomisinin hüküm sürdüğü günümüzde ekonomik sektörlerin tamamında Ar-Ge ve inovasyon kavramları giderek yaygınlaşmaktadır.  Ar-Ge; bilimsel ve teknik bilgi düzeyinin arttırılması amacı ile belli bir sisteme dayalı ve düzenli gerçekleştirilen çalışmalar bütünü olarak nitelendirilmektedir.

Bilgi ekonomisinin ön plana çıktığı ve teknoloji odaklı üretim politikalarının uygulandığı günümüzde diğer tüm sektörlerde olduğu gibi tarım sektöründe de Ar-Ge çalışmaları sektörün geleceği ve rekabet şansı açısından son derece önemlidir. Ar-Ge faaliyetleri ile ülkelerin yapı taşlarından biri olan tarım ve bunun bir sonucu olan tarıma dayalı sanayi alanında gerekli çalışmaların gerçekleştirilip Türkiye gibi tarım ülkesi olarak geçimini sürdüren ülkelerin rekabet güçlerini arttırmaları son derece önemlidir.

Bilim, Teknoloji ve Yenilik Hedefleri

Türkiye, OECD ülkeleri içerisinde Ar-Ge’nin GSYH’ya oranında en düşük değere sahip ülkelerden biridir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre,  Türkiye’nin Ar-Ge harcamasının gayrisafi yurt içi hasılaya (GSYH) oranı 2017 yılında %0,96 iken, 2018 yılında %1,03’e yükselmiştir. On Birinci Kalkınma Planı’nda ise bu oranın 2023 yılında 1,8’e çıkacağı tahmin edilmektedir.   

Yukarıdaki tabloda Türkiye’nin 2018 yılı itibariyle ar-ge harcamaları ve kişi başına düşen Ar-Ge harcamaları yer almaktadır. TR61  (Antalya, Isparta, Burdur) Düzey 2 Bölgesi 665,3 milyon TL’lik Gayrisafi Yurt içi Ar-Ge harcaması ile Türkiye’de %1,7’lik bir paya sahiptir. Ar-Ge insan kaynağı (kişi sayısı) ise Türkiye’de 289.761 kişi iken bölgemizde 7.397 kişidir.

Sektörel bazda tarım sektörü diğer sektörlere nazaran daha düşük Ar-Ge payına sahiptir. Bu durumda, teknolojinin ülke içerisinde geliştirilmesine yönelik geliştirilecek politikalar, yapıyı iyileştirmede önemli bir rol oynayacaktır. Ülkeler arası işbirlikleri, teknoloji transferi gibi konular vasıtasıyla da bu alanda iyileştirmeler yapmak mümkün olabilecektir. Türkiye’de sadece kamunun Ar-Ge’ye önemli kaynak ayırdığı bir ortamda özel sektörün de Ar-Ge harcamasını artırması kritik bir faktördür. Gelişmiş ülkelerde sadece büyük ölçekli firmalar değil, küçük ölçekli firmalar da Ar-Ge faaliyetlerinde bulunmaktadır. Dolayısıyla Türkiye içinde de politika üretilirken, farklı ölçeklerdeki firmaları kapsayıcı şekilde politikaların tasarlanması faydalı olacaktır. Beşeri sermaye tarafında ise, özellikle erken kariyer araştırmacılarını tarım ve gıda alanlarına çekmek için tasarlanacak programlar kritik rol oynayacaktır.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın verilerine göre Türkiye’deki 1.238 Ar-Ge Merkezi’nin sadece 19’u tarım sektöründe faaliyet göstermektedir. Antalya 10 Tarım Ar-Ge Merkezi sayısıyla Türkiye’de ilk sırada yer alırken Bursa ve Kocaeli’nde 2’şer, Adana, Aydın, Balıkesir, Hatay ve Mersin’de 1’er merkez bulunmaktadır. Tarım sektöründe Türkiye’deki ilk ar-ge merkezi 2017 yılında Antalya’da faaliyete geçerken 2020 yılının da yine ar-ge merkezi olmaya hak kazan ilk firması Antalya’da bulunmaktadır.

Antalya bugün de tarımın ar-ge merkezi olmaya devam ediyor.

Antalya, Cumhuriyet döneminden itibaren Türk tarımının Ar-Ge merkezi konumundadır. Odamızın 1900 yılında ıslah ve aşı için Sakız Adası’ndan her yıl 5.000 mandalina, 5.000 portakal fidanı getirilmesine karar vermesi ile başlayan tarımsal araştırmalar bugün de Türk tarımına katkı sağlamaya devam etmektedir.

Örneğin 1934 yılında kurulan Vakıf Numune Fidanlığı için Trablusgarp’tan hurma fidanı, 1935 yılında Antalya Ziraat İstasyonu için Kıbrıs’tan hurma fidanı, 1936 yılına Antalya Sıcak İklimler Ziraatı Deneme İstasyonu tarafından Java’dan tohum ve muz, 1937 yılında Antalya Narenciye İstasyonu için Filistin’den fidan, 1938 yılında Antalya Narenciye İstasyonu için Amerika ve Mısır’dan fidan ile 1944 yılında Amerika’dan Avokado ağacı getirilerek Antalya Narenciye İstasyonu’nda yetiştirilmeye başlanmıştır. O dönemki araştırmaların bugün Antalya’nın sahip olduğu ürün deseni ve üretim potansiyeli üzerinde büyük emeği bulunmaktadır.

Benzer şekilde 1950 yılında Antalya Bölge Tohum Islah ve Deneme İstasyonunda pamuk üzerine çeşitli araştırmalar yapılmış ve mevcut ekim çeşidi değiştirilerek ekim sahasında önemli bir artış olmadan üründe yüzde 100’den fazla bir artış sağlanmıştır. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı gereğinde Antalya Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü’ne “Beş Yıllık Pamuk Üretme Projesi”nin yürütülmesi görevi verilmiştir. İkinci Beş Yıllık Plan gereğinde ise Antalya Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü’ne 12 ton orijinal, 200 ton anaç pamuk tohumu üretimi görevi verilmiştir. Buna karşılık enstitü 1967 yılında 15 ton orijinal ve 225 ton anaç pamuk tohumu üretmiştir. Enstitüde tohum analiz ve elyaf analiz laboratuvarlarında önemli çalışmalar yapılmıştır.

Sıcak İklim Nebatları İstasyonu’ndan başlayan ve kamu tarafından yürütülen tarımsal araştırmalar günümüzde Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü bünyesinde devam etmektedir.

Her ne kadar Antalya Tarım Ar-Ge sinde Türkiye ortalamasının üzerinde olsa da tarım, sektör olarak inovasyonda ve dijitalleşmede en alt sıralarda yer almakta ve hem yeniliklerin geliştirilmesinde hem de benimsenmesinde diğer sektörlerin gerisinde kalmaktadır.  Sektöre yönelik iyileştirme olarak hemen her çalışmada vurgu yapılan Ar-Ge süreçleri ve yenilikler sadece teknik yönleriyle kendi başlarına yeterli değildir. Geliştirilen ürünlerin piyasaya ulaşmasını sağlamak, sosyal ve ekolojik inovasyonları uygulamaya geçirmek, çiftçilerin ve KOBİ’lerin yeniliğe yatırım yapma amaçlı risklerini azaltmak da önemlidir.

Yaşanan gelişmeler ve sorunlar tarım sektöründe de değişimi ve dönüşümü kaçınılmaz kılmaktadır. Dünya genelinde, verimlilik ve pazar baskısı ile karşı karşıya kalan “yeni tarım ve gıda sektörleri,” rekabet güçlerini kaybetmemek ve yenilik kapasitelerini artırmak için yeni araçlara ihtiyaç duymaktadırlar.

Kaynaklar:

  • Tarıma Dayalı Sanayi İşletmelerinin Ar-Ge Potansiyelinin İncelenmesi: Çanakkale İli Örneği, Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi
  • Kuruluşundan Günümüze Antalya Kent Kronolojisi, Hüseyin Çimrin
  • On Birinci Kalkınma Planı
  • TÜİK
  • T.C Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
  • Katma Değerin Artırılması, İnovasyon ve Dijital Tarım, TÜSİAD

ATSO Araştırma ve Ticaret Geliştirme Müdürlüğü